NERGELE VAKFI - 4 Kapi, 40 Makam

Alevililikde 4 Kapi, 40 Makam anlami

Aleviliğin ahlak felsefesi özet olarak “Dört Kapı Kırk Makam” da toplanmıştır ve Alevi-Bektaşiliğin ahlak (etik) kurallarının esaslarını oluşturur. Dört Kapı ve bu kapıların onar makamı aşama, aşama insanı kendisine, ailesine ve topluma yararlı olgun insan durumuna yükseltmektedir. Alevi-Bektaşi felsefesindeki anlamı üzerinde değişik yorumlar yapılmaktadır. Onun içeriği yani aşamalarının anlamı hiç şüphesiz Sufiliğin mistik ve gizemli havasını taşımakta olup, o yolu benimseyenler için özel anlamlara sahiptir. Hünkar Bektaş Veli, Makalata tanrının insanın dört türlü nesneden yarattı diyor..

‘’Hak Sübhane ve Taala insanları dört dürlü nesneden yarattı. Ve hem dört bölük kıldı. Ve hem dört bölüğün dahi dört dürlü taatleri vardır. Dört dürlü arzuları ve dört dürlü halleri vardır.

Pes, edekim dört dürlü nesneden yarattı.’’ (Hacı Bektaşi Veli)

Anadolu’daki Alevilerin Ser-çeşmesi Hünkar Bektaş Veli’ye göre insan Tanrı’ya belli aşamalardan yani dört kapı ve bunların kırk makamından geçerek ulaşır. Dört Kapı’nın Hak yolunda yürüyen bir insanın yaşamında geçirdiği manevi aşamalar olduğunu kabul edenler de vardır. Buna göre:

1. Kapı Şeriat (yasa) kendi öz benliğini kötülükten arıtmayan, gelişmemiş olgunlaşmamış insanın, din kuralları ve yasalar zoruyla eğitilmesi, kişilere ve topluma zarar verecek hareketlerine meydan verilmemesidir. Yel ehlidenir ve hava ile özleştirilmiştir.2. Kapı Tarikat (yol) insanın kendi istek ve iradesiyle, hiçbir dış zorlama olmadan her türlü kötülüğü benliğinden kovabilmesi, elinden gelebilecek tüm iyilikleri hiç kimseden esirgememe devresidir. Od (ateş alev) ehli, ateş ile özleştirilmiştir.

3. Kapı Marifet (marifet beceri) duygu ve ilimde en yüce düzeye ulaşmak, tanrısal sırlara erişmektir. Su ehli, su ile özleştirilmiştir.

4. Kapı Hakikat (gerçek, tanrı) Hak’ı görmek, zaman ve mekan içinde tanrısal alemin gücü içinde erimektir. Turab/toprak ehli toprakla özleştirilmiştir.

Şeriat, anadan doğmak; Tarikat, ikrar vermek; Marifet nefsini bilmek; Hakikat, Hak’ı özünde bulma yollarıdır biçiminde anlatanlara da rastlanır. Diğer bazı yazarlar Şeriat, Hz. Muhammed dönemi; Tarikat, Hz. Ali ve Hacı Bektaş Veli dönemleri; Marifet, bilimin ve fennin geliştiği yeni çağ; Hakikat ise insanlığın mutluluğa ve kesin barışa ulaşacağı dönemdir diye bir açıklama getirmekte.

Dört Kapı, normal bir insanın başlangıçta ham olan ruhunun ve benliğinin dört aşamadan geçerek, ergin olgun hale gelmesi, ilahi sırra ulaşmasını da ifade etmektedir.

Deyişlerde de sık, sık söz edilen Dört Kapı Kırk Makam’la ilgili olarak ünlü Alevi ozanı Şah Hatayi şöyle demektedir:

Ela gözlü pirim geldi

Duyan gelsin işte meydan

Dört Kapı’yı Kırk Makamı

Bilen gelsin işte meydan

Dört kapıdır kırk makam

Üçyüzaltmış altı menzil var

Onu erene açılır

Velilik derecesi

Şeriatın gemidir, Hakikat deryasıdır
Hakikatin kafiri, şeriatın evliyasıdır

(Yunus Emre)

Dört kapı, kırk makam, oniki erkân
Onyedi tarîki eylesin beyan
Talibin gönlünde koymasın güman (şüphe)
Bildirsin cân içre cânanı nedir?
(Noksani Baba)

Dört kapı selamın verip aldılar
Pirin huzuruna çekip geldiler
El ele el Hakka olsun dediler
Henüz masum olup cihana geldim

(Muhyiddin Abdal)

Geleneksel Alevi yaşantısında sosyal adalet ve dayanışma oldukça gelişmiş durumdaydı. Varlıklı kişilerin yoksullarla dayanışmaları ve onlara yardım etmeleri Alevi yolunun gereklerindendi.

Ayrıca Alevi öğretisi kişiye, bütün insanları bir görmeyi, hiç kimseyi dilinden, dininden, ırkından dolayı ayırt etmemek herkese ve her şeye aynı gözle, Hak nazarıyla bakmak gibi evrensel ve hümanisttik bir yapı kazandırır. (Bak şema 4 kapı 40 makam)

4 Kapı, 40 Makam “Her kim ki şeriatın on makamından birisini dahi yerine getirememişse Tarikat makamına, Tarikatın on makamından birisi dahi eksik olsa Marifet makamına , Marifetin on makamından birisi dahi eksik olsa, Hakikat makamına eremez. Ol kişi dört kapı kırk makamı eksiksiz olarak yerine getirirse, ancak sırrı Hakikat’e ulaşır”. Hünkar Bektaşi Veli
4 Kapı
ŞERİAT	TARİKAT	MARİFET	HAKİKAT
Yeldir (hava) Doğmak Denizdir Kulluktur Kemiktir İşitmektir Lambadır Kapıdır İlk okulu Hz. Ali dönemi Ağacın kökü Zebur İsa Şekeri duymak Denize varmak Sonbahar Doğu	Ateştir (Alev) İkrar vermek Gemidir Bilmektir Ettir Görmektir Fitildir Eşiktir Orta okul HBV dönemi Dalları Tevrat Musa Görmek/tutmak Denize dalmak Yaz Batı	Sudur Nefsini bil Dalgıçtır Ermektir Deridir Anlamaktır Yağdır Sövedir /kol Lise Bu çağ Çiçekleri İncil Nuh Tatmak İnci bulmak Kış Güney	Topraktır Hakkı özde bul Mercan/incidir Görmektir Candır Bilmektir Işıktır Kilittir Üniversite Gelecek çağ Meyvesi ‘Kuranı natık’ Muhammed Şeker olmaktır Paylaşmaktır İlkbahar Kuzey

40 Makam

	ŞERİAT	TARİKAT	MARİFET	HAKİKAT
1	İman (akıl mantıkla) inanmak	El almak Tövbe kılmak	Edepli (el, dil, bele sahip) olmak	Turab toprak (alçak gönüllü verimli) olmak
2	İlim öğrenmek	Mürid (alıcı öğrenici) olmak	Bencillik kin garezden uzak durmak	Tüm insanları (72 milleti) bir görmek.
3	İbadet (kötülüklerden arınmak)	Saçın gider libasın giy (Gösterişten uzak durmak)	Perhizli olmak (nefsine hakim olmak)	Elden geleni (her türlü iyiliği ) esirgememek.
4	Haramdan uzaklaşmak	İyilik yolunda savaşmak	Sabır azim ve kanaat	Kimsenin ayıbını görmemek.
5	Nikah kıymak (evlenip aileye faydalı olmak)	Hizmetli olmak çalışmak	Utanmak (uygun olmayandan kaçınmak)	Tevhit (birliğe yönelmek ve yöneltmek)
6	Çevreye zarar vermemek	Haksızlıktan korkmak	Cömertlik (paylaşmak)	Vahdeti mevcut - vücut (varlığın birliği yaratılanı sevmek
7	Cemiyet, cemaat birlik olmak	Ümitsizliğe düşmemek, güvenmek	Sezgisel aklı kullanmak ilim öğrenmek	Manayı bilmek (sırrı hakikati öğrenmek)
8	Şefkatli olmak.	İbret hidayet (ders) almak	Hoşgörülü engin (miskin) olmak	Seyr sülük (tanrıdan halka dönmek)
9	Temiz (Arı giymek arı yemek)	Olgunluk, Muhabbet Sahibi olmak	Özünü bilmek Marifetli olmak	Gerçeği (ehli olmayanda) gizlememek.
10	Yaramaz işlerden sakınmak.	Aşka ermek coşmak özünü fakir görmek	Arif olmak (ilm-el ayn-el yakın insanı kamil olmak)	Hakka ulaşmak (Hakla Hak olmak)