Loading...

4 Kapi, 40 Makam


Alevililikde 4 Kapi, 40 Makam anlami

Aleviliğin ahlak felsefesi özet olarak “Dört Kapı Kırk Makam” da toplanmıştır ve Alevi-Bektaşiliğin ahlak (etik) kurallarının esaslarını oluşturur. Dört Kapı ve bu kapıların onar makamı aşama, aşama insanı kendisine, ailesine ve topluma yararlı olgun insan durumuna yükseltmektedir. Alevi-Bektaşi felsefesindeki anlamı üzerinde değişik yorumlar yapılmaktadır. Onun içeriği yani aşamalarının anlamı hiç şüphesiz Sufiliğin mistik ve gizemli havasını taşımakta olup, o yolu benimseyenler için özel anlamlara sahiptir. Hünkar Bektaş Veli, Makalata tanrının insanın dört türlü nesneden yarattı diyor..

‘’Hak Sübhane ve Taala insanları dört dürlü nesneden yarattı. Ve hem dört bölük kıldı. Ve hem dört bölüğün dahi dört dürlü  taatleri vardır. Dört dürlü  arzuları ve dört dürlü halleri vardır.
Pes, edekim dört dürlü nesneden yarattı.’’  (Hacı Bektaşi Veli)
 
Anadolu’daki Alevilerin Ser-çeşmesi Hünkar Bektaş Veli’ye göre insan Tanrı’ya belli aşamalardan yani dört kapı ve bunların kırk makamından geçerek ulaşır. Dört Kapı’nın Hak yolunda yürüyen bir insanın yaşamında geçirdiği manevi aşamalar olduğunu kabul edenler de vardır. Buna göre:

1. Kapı Şeriat
(yasa) kendi öz benliğini kötülükten arıtmayan, gelişmemiş olgunlaşmamış insanın, din kuralları ve yasalar zoruyla eğitilmesi, kişilere ve topluma zarar verecek hareketlerine meydan verilmemesidir. Yel ehli denir ve hava ile özleştirilmiştir.

2. Kapı Tarikat (yol) insanın kendi istek ve iradesiyle, hiçbir dış zorlama olmadan her türlü kötülüğü benliğinden kovabilmesi, elinden gelebilecek tüm iyilikleri hiç kimseden esirgememe devresidir. Od (ateş alev) ehli, ateş ile özleştirilmiştir.

3. Kapı Marifet (marifet beceri) duygu ve ilimde en yüce düzeye ulaşmak, tanrısal sırlara erişmektir.  Su ehli, su ile özleştirilmiştir.

4. Kapı Hakikat
(gerçek, tanrı) Hak’ı görmek, zaman ve mekan içinde tanrısal alemin gücü içinde erimektir. Turab/toprak ehli toprakla özleştirilmiştir.
Şeriat, anadan doğmak; Tarikat, ikrar vermek; Marifet nefsini bilmek; Hakikat, Hak’ı özünde bulma yollarıdır biçiminde anlatanlara da rastlanır. Diğer bazı yazarlar Şeriat, Hz. Muhammed dönemi; Tarikat, Hz. Ali ve Hacı Bektaş Veli dönemleri; Marifet, bilimin ve fennin geliştiği yeni çağ; Hakikat ise insanlığın mutluluğa ve kesin barışa ulaşacağı dönemdir diye bir açıklama getirmekte.
Dört Kapı, normal bir insanın başlangıçta ham olan ruhunun ve benliğinin dört aşamadan geçerek, ergin olgun hale gelmesi, ilahi sırra ulaşmasını da ifade etmektedir.
Deyişlerde de sık, sık söz edilen Dört Kapı Kırk Makam’la ilgili olarak ünlü Alevi ozanı Şah Hatayi şöyle demektedir: 
 
Ela gözlü pirim geldi
Duyan gelsin işte meydan
Dört Kapı’yı Kırk Makamı
Bilen gelsin işte meydan 
 
Dört kapıdır kırk makam
Üçyüzaltmış altı menzil var
Onu erene açılır
Velilik derecesi
 
Şeriatın gemidir, Hakikat deryasıdır
Hakikatin kafiri, şeriatın evliyasıdır
(Yunus Emre)
 
Dört kapı, kırk makam, oniki erkân
Onyedi tarîki eylesin beyan
Talibin gönlünde koymasın güman (şüphe)

Bildirsin cân içre cânanı nedir?
(Noksani Baba)
 
Dört kapı selamın verip aldılar
Pirin huzuruna çekip geldiler
El ele el Hakka olsun dediler
Henüz masum olup cihana geld
im
(Muhyiddin Abdal)
 
Geleneksel Alevi yaşantısında sosyal adalet ve dayanışma oldukça gelişmiş durumdaydı. Varlıklı kişilerin yoksullarla dayanışmaları ve onlara yardım etmeleri Alevi yolunun gereklerindendi.
Ayrıca Alevi öğretisi kişiye, bütün insanları bir görmeyi, hiç kimseyi dilinden, dininden, ırkından dolayı ayırt etmemek herkese ve her şeye aynı gözle, Hak nazarıyla bakmak gibi evrensel ve hümanisttik bir yapı kazandırır.  (Bak şema 4 kapı 40 makam)
 
 
4 Kapı, 40 Makam
“Her kim ki şeriatın on makamından birisini dahi yerine getirememişse Tarikat makamına, Tarikatın on makamından birisi dahi eksik olsa Marifet makamına , Marifetin on makamından birisi dahi eksik olsa, Hakikat makamına eremez. Ol kişi dört kapı kırk makamı eksiksiz olarak yerine getirirse, ancak sırrı Hakikat’e ulaşır”.  Hünkar Bektaşi Veli                  
 
4 Kapı
ŞERİAT  
TARİKAT         
MARİFET  
HAKİKAT
Yeldir  (hava)  
Doğmak 
Denizdir
Kulluktur
Kemiktir  
İşitmektir 
Lambadır
Kapıdır   
İlk okulu
Hz. Ali dönemi
Ağacın kökü    
Zebur                 
İsa
Şekeri duymak
Denize varmak
Sonbahar
Doğu
Ateştir (Alev) 
İkrar vermek   
Gemidir
Bilmektir 
Ettir
Görmektir 
Fitildir
Eşiktir
Orta okul
HBV dönemi    
Dalları    
Tevrat  
Musa           
Görmek/tutmak
Denize dalmak
Yaz
Batı
Sudur         
Nefsini bil    
Dalgıçtır
Ermektir
Deridir
Anlamaktır 
Yağdır 
Sövedir /kol
Lise
Bu çağ      
Çiçekleri 
İncil
Nuh
Tatmak
İnci bulmak
Kış
Güney
Topraktır
Hakkı özde bul
Mercan/incidir
Görmektir
Candır
Bilmektir
Işıktır
Kilittir
Üniversite
Gelecek çağ
Meyvesi
Kuranı natık’
Muhammed
Şeker olmaktır
Paylaşmaktır
İlkbahar
Kuzey
 
 
40 Makam
 
  
ŞERİAT
TARİKAT  
MARİFET  
HAKİKAT
1
İman (akıl mantıkla)
inanmak 
El almak
Tövbe kılmak
Edepli (el, dil, bele sahip) olmak
Turab toprak (alçak gönüllü verimli) olmak 
2
İlim öğrenmek
Mürid (alıcı öğrenici) olmak
Bencillik kin garezden uzak durmak
Tüm insanları (72 milleti) bir görmek. 
3
İbadet (kötülüklerden arınmak)  
Saçın gider libasın giy
(Gösterişten uzak durmak)
Perhizli olmak (nefsine hakim olmak)
Elden geleni (her türlü iyiliği ) esirgememek.
4
Haramdan uzaklaşmak
İyilik yolunda savaşmak
Sabır azim ve kanaat  
Kimsenin ayıbını görmemek. 
5
Nikah kıymak (evlenip aileye faydalı olmak)
Hizmetli olmak
çalışmak
Utanmak (uygun olmayandan kaçınmak)
Tevhit (birliğe yönelmek ve yöneltmek)
 
6
Çevreye zarar vermemek
Haksızlıktan korkmak
Cömertlik
(paylaşmak)
Vahdeti mevcut - vücut (varlığın birliği yaratılanı sevmek
7
Cemiyet, cemaat birlik olmak 
Ümitsizliğe düşmemek,
güvenmek
Sezgisel aklı kullanmak ilim öğrenmek
Manayı bilmek (sırrı hakikati öğrenmek) 
8
Şefkatli olmak.
İbret hidayet (ders) almak
Hoşgörülü engin (miskin) olmak
Seyr sülük (tanrıdan halka dönmek)
9
Temiz (Arı giymek arı yemek)
Olgunluk,
Muhabbet
Sahibi olmak
Özünü bilmek
Marifetli olmak
Gerçeği (ehli olmayanda) gizlememek. 
10
Yaramaz işlerden sakınmak.
Aşka ermek coşmak özünü fakir görmek 
Arif olmak
(ilm-el ayn-el yakın insanı kamil olmak)
Hakka ulaşmak (Hakla Hak olmak)